२०८२ कार्तिक २१, कैलाली
सरकारले धानको समर्थन मूल्य तोकेर खरिद सुरु गरेपछि कैलालीका किसानहरू सरकारी खरिद केन्द्रमा रातदिन लाइनमा उभिन बाध्य भएका छन्। घोडाघोडी नगरपालिका–३ निम्दीका किसान स्वरूप चौधरी शनिबार बिहानै धान बिक्रीका लागि भजनीस्थित खाद्य व्यवस्था तथा व्यापार कम्पनीको उपकेन्द्र पुगेका थिए। तर त्यो दिन उनी पालो नपाएर घर फर्कन बाध्य भए। अन्ततः चार दिनपछि मात्रै उनले आफ्नो धान बिक्री गर्न सके।
भजनी–४ का किसान राजकुमार चौधरी पनि उस्तै समस्यामा परे। “धान बेच्न चार दिन लाग्यो,” उनले भने, “सरकारले तोकेको मूल्यमा बेच्न पाइने आशामा आएका थियौं, तर लाइनमा दिनदिनभर र रातभर बस्दा निकै कठिन भयो।”
धान बेच्ने क्रममा लामो प्रतीक्षा र भीडका कारण किसानहरू निराश हुन थालेका छन्। कतिपय किसान बिहानदेखि बेलुकीसम्म कुर्दा पनि पालो नआएपछि खाली हात घर फर्किन बाध्य छन्, भने केही किसान रातभरै केन्द्र अगाडि बस्छन्, ताकि भोलिपल्ट पहिलो पालोमा आफ्नो धान बेच्न सकून्।
घोडाघोडीका विष्णु चौधरी भन्छन्, “धान बेच्न यति दुःख कहिल्यै भएको थिएन। बिहानदेखि बेलुकीसम्म लाइनमा उभिँदा पालो आउँदैन, राति डल्लफ र धानको सुरक्षा गर्न यहीँ बस्नुपर्छ।” उनका जस्तै सयौँ किसान अहिले सरकारी मूल्यमा धान बेच्न केन्द्र अगाडि लामबद्ध छन्।
यस वर्ष सरकारले मोटो धानको समर्थन मूल्य प्रतिक्विन्टल ३ हजार ४६३ रुपैयाँ तोकेको छ। व्यापारीहरूले बजारमा सो भन्दा कम मूल्य प्रस्ताव गरेकाले किसानहरू सरकारी दरमै बेच्ने प्रयासमा छन्।
भजनी खरिद उपकेन्द्रका कर्मचारी भीमबहादुर बुढाका अनुसार, “धान खरिदमा ढिलाइ हुनुको मुख्य कारण पूर्वाधार र जनशक्तिको अभाव हो। हाल एकमात्र काटा सञ्चालनमा भएकाले समय बढी लागिरहेको छ। नगरपालिकासँग समन्वय गरी अर्को काटा थप्ने तयारी भइरहेको छ।”
कैलाली जिल्लाको अधिकांश क्षेत्र तराईमै पर्छ, जहाँको मुख्य आम्दानीको स्रोत धानलगायतका बाली हुन्। किसानहरूका लागि धान बेच्नु केवल व्यापार होइन—परिवारको जीविकोपार्जनको माध्यम हो। तर पालो नपाएर धान नबेच्दा उनीहरू आर्थिक रूपमा दबाबमा परेका छन्।
घोडाघोडीकी रमिता चौधरी भन्छिन्, “धान बेचेपछि तिरौलाको ऋण तिर्नुपर्नेछ, तर दुई दिन भयो लाइनमा छु, पालो कहिले आउँछ थाहा छैन।”
खाद्य व्यवस्था तथा व्यापार कम्पनी लिमिटेडले कैलालीसहित १३ वटा खरिद केन्द्र सञ्चालनमा ल्याएको छ। सुदूरपश्चिम प्रदेशका प्रमुख दीपक थापाका अनुसार, भजनी, मोहनपुर, सत्ती, गौरीगङ्गा, जोशीपुर र टीकापुरका उपकेन्द्रमार्फत धान खरिद भइरहेको छ। सबै केन्द्रमा किसानको चाप अत्यधिक रहेको उनले बताए।
“कैलालीमा ३५ हजार क्विन्टल धान खरिद गर्ने लक्ष्य लिएको छौँ,” थापाले भने, “हालसम्म नौ हजार क्विन्टलभन्दा बढी खरिद भइसकेको छ। अरू ठाउँमा मूल्य कम पाउने भएकाले सबै किसान सरकारी केन्द्रमै आएका छन्, जसले भीड बढाएको हो।”
थापाका अनुसार जनशक्ति र पूर्वाधारको अभावले प्रक्रिया झन् जटिल बनेको छ। “प्रदेश कार्यालयमा कर्मचारी सीमित छन्। यसपालि रकम सिधै किसानको खातामा हाल्ने व्यवस्था भएकाले कागजात मिलानमा समय बढी लागेको छ,” उनले भने।
बिहान १० बजेदेखि ४ बजेसम्मको समय निर्धारण भए पनि किसानको भीडका कारण अहिले बिहान ८ बजेदेखि बेलुका ९ बजेसम्म धान खरिद भइरहेको छ।
किसानहरू भने भन्छन्—सरकारले तोकेको मूल्यमा धान बेच्न पाए पनि, त्यसको लागि रातभर लाइन बस्नु पर्ने अवस्था नआओस् भन्ने अपेक्षा गर्छन्।
